سخنان گهربار اميرمومنان (ع) علاوه بر ساير ويژگي ها و اصالتها، ترسيم گر رسم و شكل هندسي عاليترين نوع «روابط عمومي» است و نه تنها مي توان، بلكه بايد براي شناخت صحيح بايستگي ها در تشكيلات روابط عمومي ها به كلام اين اختر آسمان ولايت روي آورد. مولا علي (ع ) مصباحي است كه هدايت مي كند، راه مي نمايد، جهت مي دهد، رفتن مي آموزد، لذا بايد تعاليم والاي وي مطرح شود و انديشه هاي مرتفع و والايش نشر يابد.

     مقاله حاضر با بهره گيري از كلام گهربار اميرمومنان و اسوه حاكمان حضرت علي (ع) برخي از شيوه هاي عملي يك
«روابط عمومي» ايده آل و همچنين معيارهاي كار روابط عمومي را برگزيده و ارائه مي نمايد.

          در توضيح بايد گفت كه با نگاهي به تاريخچه روابط عمومي در مي يابيم كه در گذشته به دليل عدم پيچيدگي روابط اجتماعي، فرمانروايان بطور مستقيم با مردم ارتباط برقرار مي كردند. با ايجاد شهرهاي بزرگ و مراكز جمعيت و تغيير و تحول شرايط اقتصادي و اجتماعي و سياسي، اين روابط به سبب گستردگي آنها به آساني پيش مقدور نبود، در نتيجه نهادي لازم بود تا با پر كردن خلا ، اين رابطه را ايجاد كند و گسترش دهد و ارتباط قطع شده را برقرار سازد. لذا دفاتر روابط عمومي شكل گرفت و مديران آگاه به تدريج از طريق اين دفاتر ارتباط خود را با مردم حفظ نمودند و برنامه هاي ارتباطي خود را با مخاطبان و مردم ساماندهي كردند.

         در دوران حكومت امير مومنان (ع) نيز ارتباط با مردم به طور مستقيم توسط آن بزرگوار و كارگزاران حكومتي آن حضرت برقرار مي شد و لذا با الهام از سخنان گهربار امام علي (ع ) پي مي بريم كه وظايف «روابط عمومي» به مفهوم امروزي، بخش مهمي از وظايف كارگزاران به حساب آمده و به مناسبتهاي مختلف به عنوان دستورالعمل هاي حكومتي به آنان گوشزد شده است. لذا به اعتقاد نگارنده، بخشهايي از سخنان اميرمومنان خطاب به كارگزاران كه در اين مقاله گردآوري شده، مي تواند منشوري باشد براي مسئولان روابط عمومي كه سرمشق و الگو قرار گيرد.

«روابط عمومي» در هر موسسه و سازمان، عاملي سرنوشت ساز است كه بايد از اهميت و ارزش بالايي برخوردار بوده و موسسه و سازمان متبوعه را در نيل به اهداف ياري رساند. موفقيت «روابط عمومي» در گرو اين است كه با شناخت جايگاه و رسالت و مسئوليت خويش و شناخت معيارهاي صحيح، ارتباط با افكار عمومي، افراد و كارگزاران ديگر را به طور مفيد و موثري گسترش دهد چرا كه اصل لازم براي نايل شدن به اهداف، حسن رابطه، درك متقابل و توسعه تفاهم با يكديگر و عموم مردم است .

جايگاه و مسئوليت روابط عمومي، رسالت و مسئوليت كارگزاران روابط عمومي، معيارهاي كار روابط عمومي شامل خدا محوري، مردم داري، عدالت گستري، شيوه ارتباط با مردم و مسئولين، جلب محبت اساس اراده امور و عوامل جلب محبت .

     روابط عمومي جايگاهي است كه كارگزاران آن بايد نسبت به جامعه و منافع همگان، احساس مسئوليت كرده و حرفه خود را به چشم وسيله اي براي امرار معاش ننگرند. امام علي (ع) در نامه خود به «اشعث بن قيس» استاندار آذربايجان مي نويسد : « استاندارا، فرماندارا! استانداري و مسئوليت اجراي تو وسيله امرار معاش و ارتزاق تو نيست . اين امانتي است بر دوش تو كه مقامي بالاتر از تو برعهده ات سپرده و مسئولت كرده است.» (۱)

     حكومت و رياست نبايد طعمه قرار گيرد و وسيله ارتزاق. يعني اينكه اي مسئول روابط عمومي نبايد رياست و پست و مقام را وسيله و جاهت اسم و رسم و شهرت براي خود نمايي و نبايد جايگاهت را پايگاه قدرت خود بداني.  نبايد منصب را پشتوانه اي براي
سلطه گري و وسيله اي براي تثبيت و تحميل خويش بر مردم بداني و بداري. نبايد از امكانات حكومتي به نفع خويش بهره گيري كرده و حكومت را جايگاه طرح خودت و احياي منيت داشته باشي .

جهت و سمت و سوي رفتار افراد را سيستم معيارها و ملاكهاي آنان تعيين مي كند كه اين ملاكها براساس اعتقادات مذهبي و اجتماعي به وجود مي آيد. روابط عمومي ها با به كار بستن آنچه كه از سوي امام علي (ع ) به عنوان معيار كار مطرح گرديده قادر خواهند بود جهت و سمت و سوي رفتار خود را براساس حق و حقيقت، عادلانه و منصفانه تعيين كنند. خدا محوري، مردم داري و عدالت گستري، سه معيار مهمي است كه علي (ع) به كارگزارانش رعايت آنها را گوشزد مي كند.

        امام علي (ع) در منشور حكومتي اش به مالك اشتر مي فرمايد: «مالك، اي زمامدار مصر، بايد كه نكوترين روشها و والاترين شيوه ها براي زمامدار، روش و شيوه اي باشد كه بر پايه «حق» و «عدل» و «رضايت توده ها» باشد. حق را خط وسط بداند و قرار دهد، عدل را بگسترد و مردم را راضي و خشنود نگه داشته، جذب و جلب نمايد، چرا كه نارضايتي و خشم توده مردم، رضايت و خشنودي مقربان و نور چشمي ها را خنثي ساخته و بي اثر مي كند، ولي خشم نزديكان و مقربان در صورت رضايت توده، ضرر و زياني به بار نمي آورد... مالك ! بايد كه هوادار توده باشي و مردم گرا و پاس جمعيت مردم را بداري.» (۲)

امام علي (ع) در نامه اش خطاب به اشعث بن قيس استاندار آذربايجان امر به انجام كارهايي مي كند كه مشروع بوده و براي مردم مقبول باشد. وي ميفرمايد: «در كارها بدون اطمينان و استناد در مشروعيت و مقبوليت آن براي مردم اقدام مكن.» (3) آنچه در اينجا به نظر مي رسد يادآوري آن لازم باشد، اين است كه كارگزاران حكومتي از جمله روابط عمومي ها بايد بدانند كه در پيشگاه سه قدرت مسئولند :

        افكار عمومي، عامل نيرومندي در صحنه سياست و اجتماع است كه مي تواند موسسات يا سازمانها را در دستيابي به اهدافشان ياري رساند. روابط عمومي ها بايد به اين عامل نيرومند توجه داشته باشند، نه به چشم يك وسيله، بلكه به خاطر احساس مسئوليت نسبت به جامعه و منافع همگان و ايجاد جو سالم براي گسترش عدالت و بستن راه ستمگري . امام علي (ع) در نامه اي كه به «محمدبن ابي بكر» استاندار مصر مي نويسد به شيوه ارتباط با مردم و مسئولين اشاره مي كند كه مي تواند راهنماي عمل مسئولان روابط عمومي قرار گيرد.

       حضرت خطاب به وي مي فرمايد : « بالت را براي مردم بگستر و (چون آنان خاكي باش) با آنان فروتني كن، نرمخو باش و در برابر آنان رام، گشاده رو باش و مردم پذير. با همه يكسان رفتار كن حتي در چگونه نگاه كردن مساوات را رعايت كن تا بزرگان و آنان كه داراي قدرت و قوي هستند، نحراف تو را از عدل نسبت به مردم، چراغ سبزي براي ستمگري نپنداشته و در تو طمع نورزند و نيز تا ضعفا از عدل تو مايوس نگردند . (۴)

         در اينجا لازم است به دو بينش در مورد نحوه رابطه با حاكم و مسئول اشاره اي شود. يك بينش، حاكم يا مسئول را در هاله اي از قدس پيچيده و دور از درد و رنج و نياز انسانها قرار ميدهد، چنين بينشي از حاكم يا مسئول، يك ديكتاتور مي سازد. او براي مشروع و مقبول جلوه دادن روش و شيوه رفتاريش با استفاده از امكانات تبليغي و روابط عمومي، قدرت مطلقه و قداست خود را توجيه كرده و مردم را باور مي دهد كه منزلت وي , شان و مقام و موقعيت وي بسي بالاتر و والاتر از اين است كه با مردم همگون و همرنگ و هماهنگ شود. مبلغان، اجير شده هاي مستخدم در «روابط عمومي» او ناهمگوني، ناهمرنگي و ناهماهنگي مدير يا مسئول را توجيه كرده و مردم را تسليم چنين شرايطي مي كنند.

         بينش ديگر , حاكم را در هاله اي از قدس نمي پيچيد و دور از درد و رنج و نيازهاي انسانها قرار نميدهد و مسئوليت را در دست او امانتي مي داند كه بايد تا با بهره گيري از آن قدرت , در خدمت مردم درآيد و خلق خدا را در حركت به سوي خدا ياري رساند و مدد دهد. چنين بينشي، حاكم را فردي «خادم» و «مسئول» در برابر جامعه دانسته و در رفتار هم شيوه اي مبتني بر اين بينش خواهد گزيد. بنابراين اولين مشخصه و خصلت او , تواضع، همرنگي و همگون بودن او با مردم خواهد بود.

          لذاست كه مي بينيم امام علي (ع) در عهدنامه اش به مالك اشتر سفارش مي كند كه : «اي حاكم مسلمان ! نبايد از مردم محجوب و پنهان باشي . تو بايد بيش از همه با مردم تماس و آميزش داشته باشي تا جزئيات زندگي ملت در نظرت آشكار و واضح باشد. مگر حكمران، بشر نيست مگر او را نمي توانند فريب دهند مگر ممكن نيست در پيشگاه تو حق، باطل و باطل، حق جلوه كند در آن موقع كه شخصا در معركه جامعه قدم گذاري، چنان بر احوال قوم واقف شوي كه از فريب و نيرنگ خيانتكاران محفوظ و بركنار بماني.» (۵)

          امام علي (ع) در مقاطع مختلف به ترسيم ارتباط صحيح پرداخته و رفتار و برخورد مناسب را مقدمه اي براي ايجاد ارتباط موثر و مفيد مي داند. موضوعي كه بايد آويزه گوش هر كارگزار روابط عمومي قرار گيرد. امير مومنان با تاكيد بر لزوم هدايت مردم با اخلاق عملي مي فرمايد : « كسي كه مي خواهد خود را پيشواي مردم معرفي كند , بايد قبل از اينكه به تعليم ديگران مي پردازد خود را تعليم دهد. چنين فردي قبل از اينكه با زبان , مردم را تعليم دهد بايد با اخلاق و روش خود آنها را هدايت كند . » (6 ) و سپس كيفيت اين رفتار و روش را توضيح ميدهد كه : « با مردم آنچنان رفتار كنيد كه اگر با آن روش جان داديد , براي شما گريه كنند و اگر زنده مانديد , با آغوش باز و شوق فراوان به سوي شما بشتابند . » (7 ) « آنگاه كه به شما احترام گذاشتند , به بهتر از آن پاسخ بده ! هر گاه دستي براي نيكي به سوي تو دراز شد , به پيش از آن پاداش بده ! در عين حال در اينگونه موارد اجر فراوان براي كسي است كه در احترام و نيكي پيشدستي كرده است . » (8 )

گرامي داشتن سنتهاي حسنه و آداب و رسوم زيباي مردم , يكي از اصول اخلاقي روابط عمومي است و مسئولان روابط عمومي بايد به خاطر حفظ حرمت افكار و عقايد عمومي مردم , به اين اصل توجه داشته باشند. در اين صورت است كه مي تواند دريچه هايي بي سوي قلبهاي ديگران بگشايد و نفوذ معنوي خويش را در عمق جانها بگستراند. امام علي (ع ) در اين مورد خطاب به مالك اشتر مي فرمايد : « باكارهاي خوبي كه مردم به آن عادت كرده و به آن انس گرفته اند و در مسير آسايش آنهاست , مخالفت نكن . كارهايي را كه با آداب و رسوم شايسته آنان نمي سازد , نكن كه پاداش بنيانگذاران رسوم , محفوظ است و گناه مخالفت تو با آن رسوم ، موجود.» (9 )

         امير مومنان علي (ع ) با تيز بيني خاصي بدنبال سفارش به تواضع و فروتني , عدالت را حتي در نگاه كردن به مردم لازم مي داند و مي فرمايد : « نسبت به مردم متواضع باش , به آنها احترام كن ! با روي خوش با آنان برخورد كن , در نگاه كردن چه كم و چه با دقت ميان آنان فرقي نگذار تا نيرومندان توقع اضافي پيدا نكنند و نيازمندان نسبت به عدالتي كه اجرا مي كني مايوس نگردند.» (10)

         درنظر داشتن احترام و موقعيت مخاطبان، چه مخالف و چه موافق و احترام گذاشتن به شخصيت آنان از اصول كار يك روابط عمومي نمونه است كه در كلام امير مومنان علي (ع) به آن سفارش شده است. حضرت مي فرمايد : « ملت دو صنف و دسته اند، يا مسلمانند و برادران ديني تو و يا غير مسلمان , ولي انسان و همنوع تو . » (۱۱)

        افراد بشري داراي شخصيتهاي چند بعدي هستند. يك فرد انساني علاوه بر شخصيت انساني , شخصيت مذهبي و سياسي و علمي و صنفي و ... همه را دارد. يك روابط عمومي خوب بايد در ارزيابي افراد و قضاوت در مورد انسانها، ابعاد شخصيت آنان را از هم جدا كرده و تفكيك نمايد.

        جلب محبت اساس اداره امور از آنجاكه اساس فعاليت روابط عمومي، مردم داري است، لذا جلب محبت مخاطبان در محور اصلي كارهاي اين نهاد قرار مي گيرد.

دوست داشتن قلبي مردم و عشق و علاقه به بندگان خدا، خمير مايه و اساس يك فعاليت و انجام مسئوليت خدا پسندانه به ويژه در روابط عمومي است و شايد بدين جهت است كه امام علي (ع) در سفارش به استاندار مصر، مالك اشتر، اساس حكومت و اداره مردم را در محبت و دوستي ها معرفي مي كند : اي مالك، قلب خود را نسبت به مردم مالامال از رحمت و محبت و لطف و دوستي نما، تا در اداره امور زندگي فرد و جامعه موفق باشي.» (۱۲)

حضرت، دلهاي انسانها را وحشي و رمنده مي خواند و ميفرمايد : « هر كس با محبت اين دلها را بدست آورد به او رو خواهند آورد.» (13) پيشواي پرهيزكاران با تاكيد بر نقش معجزه آساي محبت در برخورد با مردم، خطاب به مالك اشتر مي فرمايد : اي مالك، مهر و محبت و نيكويي را نسبت به رعيت و مردم، در خانه دل خويش زنده بدار و درباره آن همانند درنده اي خطرناك كه خوردن آنها را غنيمت شمارد مباش، زيرا ملت، دو صنف و دسته اند: يا برادر ديني تو هستند و يا چون انسانند.» (۱۴)

        امير مومنان به نرمخويي و گفتار نيكو تاكيد و مي فرمايد: «احسان به ديگران , مايه جلب محبت و دوستي است.» (15) علي (ع) ضمن توصيه به رعايت انصاف مي فرمايد: انصاف موجب رفع اختلاف و باعث الفت و دوستي است.» (۱۶)

         در خاتمه اميد است مسئولان و دست اندركاران روابط عمومي ها با شناخت جايگاه و مسئوليت حساس خود، با بهره گيري از كلام گهر بار علي (ع)، اين انسان تكامل يافته، انديشه هاي غني شيعي را بر تشكيلات روابط عمومي ها حاكم سازند و موجبات رشد و تعالي نظام اسلامي، امت مسلمان و نهاد روابط عمومي را فراهم آورند.

سوتیترها:

امام علي (ع ) در مقاطع مختلف به ترسيم ارتباطات صحيح پرداخته و برخورد مناسب را مقدمه اي براي ايجاد ارتباط موثر مي داند، موضوعي كه بايد آويزه گوش هر كارگزار روابط عمومي باشد

 ميرالمومنين (ع) درباره لزوم هدایت مردم با اخلاق عملي مي فرمايد : كسي كه مي خواهد خود را پيشواي مردم معرفي كند قبل از اينكه به تعليم ديگران بپردازد، خود را تعليم دهد. چنين فردي قبل از اينكه با زبان، مردم را تعليم دهد بايد با اخلاق و روش خود آنها را هدايت كند.

• نویسنده : یزد فردا
• منبع خبر : خبرگزاری فردا